Ni neu bilbotarra izanik, Mikoletaren eskuliburuaren berri izan nuenean aurkikuntza ederra iruditu zitzaidan. 17. mendeko eskuizkribu bat, Bilboko euskaraz idatzia, hau da hau!

Altxor hori edukitzea berez gutxi balitz, gainera islatzen den hizkera aberatsa eta bizitasun handikoa da, garai hartako Bilbon hizkuntza bizi-bizia zela aldarrikatzen duen testigantza bat (hemen beste analisi bat). Bilbo aspalditik euskararen mutur batean kokatuta dagoenez (beste muturra Eskiula dela), Mikoletaren euskarak arkaismoak gorde zituen, Erdi Aroan euskara osoan zehar ohikoak ziren ezaugarri gramatikalak baliatuz. Are gehiago, harrezkero agertzen hasiak ziren bizkaiera modernoko ezaugarriak, eta halaber, eskualde horretako bazterreko berrikuntzak ere iradoki zituen Mikoletak: sartaldeko edo ipar-sartaldeko euskararen gaurko ezaugarriak.

Hala eta guztiz ere, Bilboko euskarak laster galdu zuen bere kemena eta, nahiz eta Iñaki Gaminde hizkuntzalariak 20. mendeko Begoña, Buia eta Larraskitu auzoetan hiztunak aurkitu, hizkera oso deskohesionatu gisa heldu zitzaigun, auzo bakoitza beste alde batera begira egon zela, Begoña Txorierrira, Buia Arrigorriagara… handik berrikuntza berriez elikatu direla (Bilboko erdiguneko euskara aspaldi itzalita).

Bilboko euskararen nondik norakoak ezagutzeko 3 iturri nagusi ditugu:

“Refranes y Sentencias” (1596): Joseba Lakarraren edizio kritikoa (1996)

“Modo breve de aprender la lengua vizcaina” (1653): Rafael Mikoleta Zamudio

“Bilboko euskara aztertzeko materialak” (1986): Iñaki Gaminde

Eta oro har, Gaminde ikerlariak horren inguruan argitaratu zituen beste artikulu eta liburu batzuk ere.

Behean ikusgai izango duzuen PDF-ean ezaugarriak tauletan sailkatu ditut, 16. mendetik 21. mendera arteko bilakaera erakutsi nahian. 3 zutabetan banatu ditut, bakoitza iturri nagusi bati esleituta. Azken zutabean Gaminderen artikuluaren datuak lehenetsi eta letra lodiz nabarmendu ditut. Hala ere, beti ez dut ezaugarria hor topatu, eta bere hedadura modernoa (edo nora barreiatu diren ezaugarriak jakiteko) zehazteko Koldo Zuazoren azken bi liburuetara jo dut:

Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdeko euskara (2016)
Mendebaleko euskara (2017)

Dokumentuan ikusiko duzue 2 gris mota daudela errenkada batzuetan: gris ilunak ezaugarriaren erabatekotasuna adierazten du, eta gris argiagoak lehian dagoela beste forma batekin edo Bilbon bertan ez dudala topatu, baizik eta inguruko beste hizkera batean (ikus hemen hango eskualdeak).

Ezaugarri esanguratsuak biltzen ahalegindu naiz. Horrek esan nahi du euskara arkaikoari soilik zegozkion ezaugarriak saihestu nahi izan ditudala, euskara osokoak ziren heinean, eta antzera jokatu dut eskualde honetan agertzen diren ezaugarri oso modernoekin, hala nola, hiatoetako epentesiak edo RUI erregela.

Besterik gabe, hemen duzue materiala bere gordintasunean (taula guztiak PDF fitxategia batean). Gozatu!

Share on Facebook

Tweet