Yukaghirera hizkuntza paleosiberiar bat da. Errusiako muturreko ekialdean bizi dira bere mila inguruko hiztunak.

Aditzari erantsi dakizkiokeen atzizki arazleak ditu.

Aditz arazle erregularrak -š- atzizkiaren bidez osatzen dira¹. Aitzitik, aditz arazleen gaineko aditz arazleek (bigarren graduko arazleak) –čil’e–² atzizkia daramate.

Bestetik ere, atzizki arazle ihartu batzuk ere badauzka: -te-, – še- eta -že-³.

Aditz-katean atzizki arazleak aditz-erroaren alboan kokatzen dira:

al’ā-š-čil’e-me

Aditzerroa – Arazlea₁ – Arazlea₂ – Denbora+Pertsona

Besteetan ikusi dugun bezala, aditz iragangaitzek zein iragankorrek hartu dezakete atzizki arazlea, betiere argumentu bat gehituz. Are gehiago, yukaghireraren kasuan, gorago aipatu dugunez, aditz iragangaitzetatik lehen arazlearen bidez (-š-) eratorri diren aditz iragankorrak ere ditrantsitibo bihurtu daiteke, bigarren atzizki arazlea (-čil’e-) erantsiz.

Ikus dezagun, beraz, aldaketak nola gauzatzen diren. (9a) adibidean al’ā- aditz iragangaitza dugu; bere subjektua (bere argumentu bakarra) nominatiboan agertzen da.

(9a) čaqe-Ø al’ā-j

arrain-NOM desizoztu-LEH3sg

‘arraina desizoztu zen’

(9b) adibidean, aldiz, aditza iragankortu da arazlearen bidez: al’ā-š-. Orduan egile bat onartu dezake, (9a)-n zegoen gaiaz gain.

(9b) čaqe-lek al’ā-š-mele

arrain-PRED⁴ desizoztu-ARAZ-LEH3sg

‘arraina desizoztu zuen’

Subjektu iragankor berria perpausean agerikoa ez den arren (komunztaduran adierazten da), gaia kasu predikatiboan dago markatuta.

Aditz arazle hori (al’ā-š-) beste behin ere arazletu daiteke, beste argumentu bat gehiago sartzeko. Horrela al’ā-š-čil’e- (desizoztarazi) aditz ditrantsitiboa izango dugu.

(10) met-Ø taŋ šoromo-ŋin čaqe-lek al’ā-š-čil’e-me

ni-NOM hura gizon-DAT arrain-PRED desizoztu-ARAZ-ARAZ-LEH1sg

‘nik gizon hari arraina desizoztarazi nion’

(10) adibidean, egile bat (‘nik’), bitarteko bat (‘gizon hari’) eta gaia (‘arraina’) ditugu. Gizonak desizoztu zuen arraina, baina ekintzaren ondorioa jasotzen duena ‘ni’ da; hortaz, esan dezakegu gizona egileak tresna gisa (bitartekoa) erabili duela.

Hala ere, jatorriz aditz iragankorrak direnak ditrantsitibo ere bilakatzen dira, lehen atzizki arazlearen bitartez (-š-).

(11) tud-in los’il-ek čine-š-nul’elŋile

hura-DAT egur-PRED ebaki-ARAZ-LEH3pl

‘hari egurra ebakiarazi zioten’

(11) adibidean, čine- (ebaki) aditz iragankorra ditrantsitiboa egin digu -š- atzizkiak: čineš- ‘ebakiarazi’.

Beste hizkuntza askotan bezala, subjektu arazleak subjektu iragankorreko ohiko marka duela, arazia datiboan adierazten da.

Azkenik, esan beharra dago kasu predikatiboa perpausaren fokoa edo osagarri predikatiboa dela, eta goiko adibide guztietan O (objektua) ordezkatzen duenez, akusatibotzat jo genezake hauetan.

Oharrak

Share on Facebook

Tweet